اصلی‌ترین مفهومی که «شبکه ملی اطلاعات» براساس ۳ سند مصوب شده از سوی شورای عالی فضای مجازی که باید روی آن تمرکز داشته باشد، یک واژه است: استقلال!
شبکه ملی اطلاعات چیست و چه کاربرد هایی دارد؟
تعریفی که می‌توان از شبکه ملی اطلاعات بعد از خواندن حداقل ۳ سند مصوب شده از سوی شورای عالی فضای مجازی فهمید این است که این شبکه، قرار است زیرساخت ارتباطی داخلی کشور باشد و سرویس‌های مختلف مانند دولت الکترونیکی، سلامت الکترونیکی، قوه قضاییه هوشمند و… به همراه محتوای داخلی روی لایه زیرساخت آن قرار گیرند. دریک کلام اصلی‌ترین مفهومی که «شبکه ملی اطلاعات» براساس این اسناد باید روی آن تمرکز داشته باشد، یک واژه است: استقلال!
اما نظرها در مورد شبکه ملی اطلاعات به عنوان یک شبکه داخلی که زیرساخت ارتباطی را پوشش می‌دهد، به دو دسته تعریف متفاوت تقسیم می‌شود. از یک طرف به باور برخی این شبکه به مهم‌ترین ابزار مقاومت ایران در برابر حمله فناورانه‌ای باید تبدیل شود که با دشمنی‌های سیاسی آن طرف مرزی ها هم درهم پیچیده است و از طرف دیگر به باور بسیاری از کارشناسان و فعالان آزادی بیان، شبکه ملی اطلاعات بزرگ‌ترین گام در راه جداسازی اینترنت ایران از جهان است، که فضای ارتباطات کشور را به نمونه چینی آن نزدیک می‌کند.
قطع اینترنت در آبان ماه سال ۹۸، و از کار افتادن تمام سرویس‌هایی که با کمک اینترنت سرویس می‌دادند و فعال بودن برخی سرویس‌های ایرانی روی شبکه ملی اطلاعات به صورت نصفه و نیمه، کاربران را برای همیشه نسبت به شبکه ملی اطلاعات بد بین کرده است.
اگر اخبار منتشر شده حداقل در ۱۰ سال گذشته را نگاه کنید مشخص می‌شود که تاریخ برای شبکه ملی اطلاعات به شکل باورناپذیری در حال تکرار شدن است. برای نمونه اگر در بهار سال ۸۶ وزیر ارتباطات دولت نهم از اتمام طرحی شبکهای به نام «شبکه ملی اینترنت» خبر داد و در پاییز سال ۸۷ مدیرعامل شرکت فناوری اطلاعات یا سازمان فناوری فعلی از امضای توافقنامه جدید در باره اتصال صد‌هزار مدرسه به شبکه ملی اینترنت گفت، دقیقاً وزیران ارتباطات دولت‌های دهم و یازدهم هم از طراحی و فازبندی شروع به کار شبکه ملی اطلاعات سخن گفتند و وزیر ارتباطات دولت دوازدهم نیز با اعلام پیش رفتن ۸۰ درصد زیرساخت‌های این شبکه با امضای تفاهم‌نامه‌ای با وزیر آموزش و پرورش وعده داد که تا پایان سال ۹۸ تمامی مدارس به شبکه ملی اطلاعات متصل می‌شوند. از طرف دیگر هم حالا در دولت سیزدهم صحبت از بازتعریف وظایف راه‌اندازی این شبکه می‌شود و وزیر ارتباطات و فناوری دولت سیزدهم این شعار را در هر بار اظهار نظر می‌دهد که وزارت اطلاعات و ارتباطات، وزارت شبکه ملی اطلاعات است و این شبکه تا پایان سال ۱۴۰۴ به شکل واقعی راه‌اندازی شده است.
استقلال در شبکه ملی اطلاعات
مستقل بودن عبارتی است که بارها در بخش الزامات سند تبیین شبکه ملی اطلاعات به آن اشاره شده است. اینکه شبکه ملی اطلاعات باید متشکل از زیرساخت‌های ارتباطی با مدیریت مستقل کاملاً داخلی باشد یا اینکه شبکه ملی اطلاعات باید شبکهای کاملاً مستقل و حفاظت شده نسبت به دیگر شبکه‌ها (از جمله اینترنت) با امکان تعامل مدیریت شده با آن‌ها باشد. وزارت ارتباطات دولت دوازدهم سعی کرد با آزمایش‌هایی ویژه، مستقل بودن شبکه ملی اطلاعات را به رخ بکشد.
برای نمونه محمد‌جواد آذری جهرمی در حاشیه برنامه خبری، اعلام کرد که برای راست‌آزمایی مستقل بودن شبکه ملی اطلاعات ۱۴۲ آزمایش انجام شده تا اگر اینترنت قطع شد آیا این شبکه و ارائه خدمات روی آن کار می‌کند، که به گفته او هر ۱۴۲ آزمایش موفقیت‌آمیز بوده است. او معتقد بود با زیرساخت‌هایی که برای شبکه ملی اطلاعات فراهم شده آن را به صورت مستقل توسعه داده و امکان ادامه ارائه خدمات کسب‌وکارهای روی این شبکه را هم در صورت قطع اینترنت فراهم کرده است.
چنین ادعایی اما در شرایطی مطرح می‌شود که با هر بار قطعی یا اختلال در شبکه اینترنت بین‌الملل بسیاری از کسب‌وکارهای ایرانی هم امکان ارائه سرویس به کاربران داخلی خود را ندارند؛ برای مثال شهریورماه سال ۹۷ به دنبال مشکلات در شبکه زیرساختی کشور و قطع اینترنت، کاربران به مدت یک ساعت امکان استفاده از بسیاری سرویس‌های بانکی داخلی یا سایت‌های خرید و فروش آنلاین را نداشتند.البته در این زمینه نباید قطع اینترنت آبان ۹۸ که به گفته مدیران وزارت ارتباطات سرویسی از شبکه ملی اطلاعات است را فراموش کرد.
تاکنون دبیر شورای عالی فضای مجازی و دیگر اعضای مرکز ملی فضای مجازی بارها اعلام کرد‌ه‌اند بیش از ۹۰ درصد جست‌وجوی کشور از طریق گوگل انجام می‌گیرد و نزدیک به ۹۰ درصد پیام‌‌های کاربران در فضای مجازی از طریق پیام‌رسان‌های تلگرام و واتساپ رد و بدل می‌شود. به باور این مرکز در چنین شرایطی چگونه می‌توان این ادعای را پذیرفت که ۸۰ درصد شبکه ملی اطلاعات براساس سند الزامات این شبکه راه‌اندازی شده است. هم شورای عالی فضای مجازی و هم وزارت ارتباطات دولت پیشین اعلام می‌کردند که یکی از روشن نشدن این موضوع که شبکه ملی اطلاعات تا چه میزان راه‌اندازی شده یا خیر نداشتن معماری برای آن است. به دنبال همین اتفاق هم در شهریور سال ۹۹ معماری این شبکه توسط شورا تصویب و برای اجرا به وزارت ارتباطات دولت دوازدهم ابلاغ شد.
به دنبال جویشگر و پیام‌رسان بومی
اما آیا راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات براساس خواسته مرکز ملی فضای مجازی می‌تواند به رشد جست‌وجوگرها یا پیام‌رسان‌های بومی کمک کند؟
مهدی انجیدنی، مدیرعامل پیام‌رسان داخلی گپ می‌گوید پا گرفتن شبکه ملی اطلاعات و در کنار آن سرویس‌های پایه مانند جستجوگر و پیام‌رسان بومی مستلزم این موضوع است که دیتاسنترهای قوی در کشور وجود داشته باشد و برای امنیت حریم خصوصی کاربران نیز قوانین مشخص و شفاف در نظر گرفته شود. انجیدنی در این زمینه می‌گوید: «علاوه بر اینکه سرویس‌های بومی و کاربردی برای پا گرفتن روی شبکه ملی اطلاعات نیازمند زیرساخت‌های فنی قوی هستند، از طرف دیگر باید امکان برقراری ارتباط راحت با خارج از کشور را داشته باشند و این در حالی است که به خاطر یکسری سیاست‌های امنیتی کشور برقراری ارتباط از خارج کشور به داخل با محدودیت‌هایی روبه‌روست». براساس اظهارات انجیدنی سیاست‌های امنیتی و اجرای فیلترینگ در کشور یا در نظر گرفتن طرحی مانند طرح صیانت از کاربران در فضای مجازی برقراری ارتباط خارج و داخل و توسعه یک کسب‌وکار ایرانی را با مشکل مواجه می‌کند و همین امر هم باعث می‌شود یک کسب‌وکار ایرانی برای ارائه سرویس باکیفیت‌تر خود از سرویس‌دهندگان خارجی استفاده کند که در نهایت این اتفاق‌ها به پا گرفتن کامل شبکه ملی اطلاعات ضربه می‌زند.
جمع بندی
اما واقعیت این است که شرایط فعلی و برخی از اظهارنظرها نشان می‌دهد شفاف نبودن وظایف مسئولان راه‌اندازی لایه‌های مختلف شبکه ملی اطلاعات چندان باعث اختلاف بین مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات روی این شبکه نشده است.آنچه سبب می‌شود مرکز ملی فضای مجازی ادعای وزارت ارتباطات پیشین را در آن زمان و در زمینه راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات به‌طور کامل قبول نداشته باشد بر سر موضوعی به نام توسعه پیام‌رسان‌ها و جویشگر بومی است که در سند الزامات شبکه ملی اطلاعات نیز روی آن تأکید شده است.
آنچه از اظهارات مختلف اعضای شورای عالی فضای مجازی می‌توان فهمید این است که شبکه ملی اطلاعات برای آن‌ها خلاصه شده در جستجوگر ملی و پیام‌رسان ملی یا بومی و تا زمانی که این دو سرویس روی شبکه ملی اطلاعات بالا نیامده باشند، شبکه ملی اطلاعات راه‌اندازی نشده است.
نظرات، پرسش و پاسخ